در مورد قنات ناصری که در زمان ناصرالدین شاه در قم احداث شد پیشترصحبت کردیم. چون این قنات در آن دوران یکی از منابع اصلی تأمین منابع آب شرب شهر بوده است و با توجه به بحران آب در کشور، نحوۀ تأمین آب در شهری کویری و مدیریت آن در گذشته از حیث مطالعاتی و برنامه‌ریزی ضرورت دارد. اینک منابع دیگر در بارۀ این قنات معرفی می شود:
۱٫ می‌دانیم میراب قنات ناصری محمدتقی بیک ارباب معروف به ارباب جان بابا نیای خاندان اشراقی بوده است و به احتمال در اسناد موجود در نزد بازماندگان وی از جمله احفاد دختریش خاندان فقیه زاده /شهیدزاده مطالبی یافت شود. در شرح زندگی من از عبدالله مستوفی شرحی جالب از ارباب دیده می‌شود.
۲٫ در کتابچه‌ها و رسایل قاجاری که بیشتر آنها را استاد مدرسی طباطبایی ضمن تاریخ دارالایمان قم از ارباب و جغرافیای تاریخی قم و قم‌نامه نشر کرده است، به اجمال مطالبی وجود دارد.
۳٫ در تذکره شعرای معاصرین دارالایمان قم، تصحیح دکتر علیرضا فولادی، چاپ بنیاد قم‌پژوهی ،در شرح حال ارباب مطلبی در این مورد دیده می‌شود. (ص۱۰۱-۱۰۲)
۴٫ مقاله «وقف‌نامه دو قنات در قم» از جناب مدرسی طباطبایی، مجلۀ وحید (سال ۵، شماره ۶، خرداد ۱۳۴۷، ص ۵۷۵-۵۷۷) به معرفی دو سنگ نبشته پرداخته است که: اولی سنگ نبشته وقف نامه قنات ناصری بر عموم اهالی قم است که سنگ مرمری به طول یک متر و بیست سانتی متر و عرض پنجاه و سه سانتی متر، واقع در قسمت بالای راهروی بین صحن عتیق و مدرسه فیضیه است.
۵٫ گزارش کمبود آب شرب اهالی قم مندرج در روزنامۀ وقایع اتفاقیه (شماره ۴۵۰، ۲۹ بیع‌الاول ۱۲۶۷ق، ص۴) ظاهرا متضمن مطلبی در همین مورد است. بند ۴ و ۵ به نقل از مقاله‌شناسی قم و کریمه اهل بیت، مهدی رضوانی‌پور، زائر، ۱۳۸۴، ص ۴ و ۱۱۶ است.
عجیب این‌که افضل‌الملک کرمانی نه در «کتابچه تفصیل و حالات دارالایمان قم» و نه در «تاریخ و جغرافیای قم» که مفصل‌تر است، ذکری به تصریح از ارباب و این قنات نکرده است.
در مناطق کویری و کم باران، قنات‌ها بهترین ابزار ترازمندی آب – بده بستان آب به زمین و از زمین – و حفر چاه‌های عمیق، مخرب‌ترین وسیله برای نابودی منابع فسیلی آب است. بنابراین برای مدیریت صحیح آب در این مناطق، احیای قنات‌ها و اجتناب از حفر چاه‌های عمیق توصیه می‌شود. به عبارت دیگر برداشت آب باید به اختیار قنات گذاشته شود ولاغیر و این امر بدون انجام مطالعات تاریخی ناتمام است.
سیدمحسن محسنی
ممکن است شما دوست داشته باشید