کارخانه بلورسازی قم

کارخانه بلورسازى قم بعد از میرزا تقى‌خان [امیرکبیر] بکلى خراب شد و از میان رفته بود. پس از آمدن به قم خانه‏‌زاد خواست متاعی در قم رواج بدهد که در نظر مبارک همایونى جلوه کند و از این ولایت خراب هم یک متاعى در حضور مبارک مقبول افتاده باشد، هیچ‌‏چیزى را از بلورسازى بهتر ندانست که کار کند و راه بیندازد، تنخواهى از خود براى این کار داد و از تهران و سایر جاها چند نفر استاد قابل فرستاد آوردند و کارخانه را راه انداخت، در دو ماه قبل، بلورى بیرون آمد که کمال امتیاز داشت، نمونه براى نواب معتمد الدوله و اولیاى دولت فرستاد که ملاحظه کنند، خیلى پسند فرمودند و تمجید کرده بودند که این کار را مهمل نگذارید و رواج بدهید. خانه‌‏زاد، از آن وقت تا حال آنچه لازم بود، از پول و اسباب براى این کار از خود داد و غفلت نکرد، حالا بلورى براى حضور مبارک از قرار سیاهه على حده‏ ۹، از این کارخانه ساخته و فرستاده شد که از لحاظ انور همایونى بگذرد و اگر پسند طبع مبارک افتاد و اجازه کار کردن و راه افتادن این کارخانه مقرر مى‏شود که مشغول این خدمت باشم، و الا پسند نفرموده و صلاح ندانند دیگر کار نشود، و در صورتى که خاطر مبارک همایونى به راه افتادن این کارخانه علاقه پذیرد، تنخواهى باید مرحمت بشود، به عنوان قرض به خانه‌‏زاد که بعضى اسباب‌هاى خوب براى این کار خریده بشود و تحصیل شود و کارخانه را هم از نو بسازم. متعهد و ملتزم مى‏شوم که ده درجه از این بهتر بلور بیرون بیاید و به نظر مبارک برسد، که پسند بفرمایند و تنخواه دیوان را هم بدون کسر رد کند و از تصدق سر مبارک این کار رواجى پیدا کند و متاعى باشد که در هرجا به فروش برسد و همه‏‌کس به میل خاطر خریدارى کند. تا حال خیلى زحمت این کار را خانه‌‏زاد کشیده است. بعد از این را به هرطور که خاطر مبارک علاقه پذیرد و مقرر دارند اطاعت ب‏کند.
 
سفرهاى ناصرالدین ‏شاه به قم، متن، ص: ۲۸۴
[نقش مهر پشت سند]: محم

مهدى ابن محمد [اعتضاد الدوله‏]
[متن دستخط حاشیه سند]: امین الملک، بلورها را به حضور بیاورید و کمال تحسین و تمجید را از براى عمل کارخانه که بسیار خدمت کرده‏اند و ابدا آن کارخانه را موقوف ندارند و روزبه‏روز در آن کارخانه سعى نمایند، اما تجربه شده است که هر وقت دیوان از براى… ۱۰ قبیل کارها پول داده است، آن کار به اتمام نرسیده است و پول از میان رفته است. اگر پول به عنوان قرض می‌‏خواهد تمسک شرعى بنویسد، به مهر علما ممهور کند، التفات خواهد شد.