سازند قم

سازند چیست[1]
اگر بخواهیم تعریف کوتاهی از سازند داشته باشیم می‌توان گفت سازند به مجموعه سنگ هایی گفته می‌شود که در شرایط کم‌وبیش مشابه در حوزه رسوبی و در زمان معین تشکیل شده است و واحدهای قبل و بعد مشخصی دارد و همچنین ضخامت آن قابل نقشه‌برداری است. سازند مهم‌ترین واحد تقسیمات سنگ‌شناسی است. درواقع سازند مجموعه ای از لایه‌ها است که صفات مشخص سنگ‌شناسی دارند. منظور از لایه‌ طبقه‌ای از زمین است که مشخصات لیتولوژیک[2]، نحوه فرسایش و شکل ظاهری متفاوت از لایه های زیرین و بالایی خود دارد. لایه‌ها وسعت بالایی دارند و دارای ترکیبات سنگ‌شناسی و خصوصیات فسیل‌شناسی مشخص هستند. هر لایه از لایه‌های بالایی و پایینی خود به‌وضوح متمایز است. بالا و پایین یک سازند مشخص است ولی ضخامت آن حد معینی ندارد. برخی از ویژگی‌های سازندها مانند سن، نوع فسیل، جنس، پیوستگی، ضخامت، رنگ و … تا حدودی مشترک است. در این میان سن و نوع فسیل سازند از اهمیت بیشتری برخوردار است.
سازند به‌طور کلی داراي اين مشخصات است:
تركيب ليتولوژي آن مشخص باشد.
از لحاظ سنگ شناسي مرز زيرين و بالايي آن مشخص باشد.
ضخامت آن معلوم باشد. مقدار ضخامت سازندها معين و استاندارد نيست و مي تواند كمتر از متر تا چند هزار متر باشد.
محتويات فسيلي آن مشخص باشد.
سن آن چه بر اساس فسيل‌هاي موجود و چه بر اساس موقعيت چينه‌شناسي تعيين شده باشد
گسترش جغرافيايي آن مشخص باشد و رخنمون[3]هاي آن از جايي به جاي ديگر چه در سطح زمين و چه در مطالعات زير زميني از چاهي به چاه ديگر دارای ارتباط باشد.
داراي مقطع نمونه و يا منطقه‌ی نمونه باشد.
قابل نمایش بر روي نقشه‌ي زمين‌شناسي بوده و تهيه‌ي برش عرضي و ستون چينه‌شناسي از آن امكان‌پذير باشد.
سازندهای ایران
سازندهای ایران به چهار گروه البرز، زاگرس، ایران مرکزی و کپه‌داغ تقسیم می‌شود. سازند قم در گروه ایران مرکزی[4]  قرار دارد.
سازند قم از سازندهای زمین‌شناسی ایران با سن الیگوسن[5] – میوسن[6] در ایران مرکزی است. در ۳ کیلومتری جنوب‌غربی جمکران – قم ، کوه های کم‌قامتی وجود دارد که هر کدام دارای تشکیلات متفاوت از هم هستند و فسیل‌های ارزشمندی دارند که نشان از اثبات زیست موجودات آبزی و وجود دریایی وسیع در گذشته دارد. نام این سازند از شهر قم گرفته شده، ولی در گذشته به نام‌های دیگر نیز خوانده می‌شده است. ناحیه نمونه این سازند عموماً در کوه‌های حاشیه جنوب دشت قم مانند کوه میل، دو چاه، دو برادر، نرداقی، خورآباد و شوراب در نظر گرفته می‌شود؛ چرا که این سازند در آنجا رخنمون[7] دارد. ضخامت سازند قم ۱۲۰۰ متر است و از نظر سنگ‌شناسی به ۹ بخش تقسیم می‌شود.
سازند قم در ایران مرکزی جهت اکتشافات نفت یا گاز اهمیت بسیار دارد. شمالی‌ترین بیرون‌زدگی‌های سازند قم در مره کوه در پای ارتفاعات البرز و از تهران تا سمنان قابل شناسایی بوده ولی ضخامت آن بسیار اندک است. در شرق ایران مرکزی، تشخیص سازند قم از لایه‌های قرمز رنگ دشوار است، ولی در مرز شمال غرب آن در ناحیه ساوه و همدان ضخامت آن ۵۰۰ تا ۲۳۰۰ متر اندازه‌گیری شده است. سازند قم در ناحیه تکاب، میانه و پیرامون دریاچه ارومیه نیز دیده می‌شود و از اینجا به رسوبات مشابهی در نخجوان و آناتولی ترکیه می‌پیوندد.
[1]  Qom formation
[2] سنگ شناسی
[3]  بخشی از سازند یا ساختار زمین‌شناسی که بیرون زده و در معرض دید قرار دارد.
[4]  ایران مرکزی محدوده‌ای در مرکز ایران میان کوه‌های البرز، زاگرس و کوه‌های خراسان است.
[5]  دورانی از مقیاس زمانی زمین‌شناسی بین ۳۳٫۹ میلیون تا ۲۳ میلیون سال پیش
[6]  دوران زمین‌شناسی بین ۲۳٫۰۳ تا ۵٫۳۳۳ میلیون سال پیش.
ماخد: منابع پژوهشی آنلاین
به کوشش فرزانه صائبی