روشن‌ترین دلیل قدمت شهر قم مكان جغرافیائی و انشعاب راه‌های عمده تجارتی است بحکم اقتضای مكانی از دوره‌ای که ری و اصفهان آبادی گرفته است ناچار این شهر هم که در میان آنها قرار دارد بحليه عمارت آراسته شده است. قدمت این شهر بپایه ایست که بنای آن را بیکی از پادشاهان پیشدادی یعنی تهمورس (1) نسبت داده‌اند، شکی نیست که در زمان ساسانیان قم معروف بوده است. در کتابی که از آن عهد بخط پهلوی باقی مانده و عنوانش خسرو کواذان وریذکی است (یعنی خسرو پسر قباد و غلامی) نام قم ذکر شده است. خلاصه این کتاب را ثعالبی (۲) آورده است در این کتاب می‌نویسد خسرو از غلام خود موسوم به ريذك خوش آرزو پرسید که بوی بهشت چگونه است جواب داد : : «اگر بوی شراب خسروانی و سیب شامی و گل فارسی و شاهسپرم سمر قندی و ترنج طبری و نرگس مسکی(۳) و بنفشه اصفهانی و زعفران قمی اوبونی (بوانی) و نیلوفر سيروانی و ند (4) را فراهم آوری از بوی بهشت بوئی توانی برد».
شادروان استاد رشید یاسمی
راهنمای قم چاپ 1317 شمسی
١- حمد الله مستوفی در نزهة القلوب صفحه ۱۷ چاپ اروپا.
۲ – غرر اخبار الملوك الفرس.
٣- نرکس مسکی نوع خاصی است کوچکتر از نرکس معمول که آنرا بسبب بوی خوشی که دارد مسکی (مشکی) گویند. 4
– ند مخلوطی است از سه چیز معطر : عود هندی ، مشك تبتی و عنبر شجری.
