سیدمحسن محسنی
سرانجام با کش و قوس‌های فراوان بیت تاریخی آیت‌الله العظمی میرزا محمد فیض قمی (مرجع تقلید درگذشته) که به فرزندش مرحوم آیت‌الله حاج میرزا مهدی فیض رسیده بود، جزو آثار ملی به ثبت رسید.
خاندان فیض، خاندانی علمی‌اند که سوابق علمی اخیر آنان ، تقریبا از اوایل دوره قاجار تا روزگار ما استمرار داشته است.
ترتیب آنان به اختصار:
الف. جد اعلی میرزا محمد خوانساری که صاحب تالیفاتی بوده است. گویا یک تالیف او مربوط به قم است.
ب. فرزندان او که یکی میرزا محمد علی قُرُقی/ غُرُقی شاعر و طرف توجه فتحعلی شاه بوده است و شاه قاجار وصیت کرده بود که متولی قبرش بعد از فوت، وی باشد.
دیگری میرزا علی‌اکبر فیض که نویسنده و کاتب و خوشنویس بسیار پرکاری در دوره ناصرالدین شاه بوده است. شماری از آثار او به چاپ رسیده است و تعداد دیگری چاپ ناشده باقی مانده است. وی چندین تالیف ارجمند در خصوص قم دارد.
او کتابخانه معتبری نیز داشته است که در زمان ما تعداد زیادی از نسخش به کتابخانه آیت‌الله مرعشی رفته است.
گویا چند کتیبه به خط او در حرم مطهر بوده است که یکی از آنها در بین صحن کهنه و نو تا اندازه زیادی از تصرفات زمان در امان مانده است.
ج. آیت‌الله العظمی حاج میرزا محمد فیض قمی فرزند میرزا علی‌اکبر در فوق که بیت ثبت شده، متعلق به ایشان بوده است. او در تاسیس حوزه علمیه قم نقش موثر داشته است و در تکریم حاج شیخ عبدالکریم حائری، محل نماز خود در حرم حضرت معصومه(س) را به ایشان واگذار می‌کند. در مجلس ترحیم همو بود که سپهبد رزم‌آرا، نخست وزیر وقت به قتل رسید.
د. فرزندان آیت‌الله العظمی فیض قمی – مذکور در فوق – که کسوت علمی داشته‌اند بدین شرح:
۱.مرحوم شیخ عباس فیض که همچو جدش بسیار پرکار بوده است. “گنجینه آثار قم” در دو جلد قطور مشهورترین اثرش در باره قم است.
۲.مرحوم آیت‌الله حاج میرزا مهدی فیض که بیت ثبت شده در مالکیت ایشان بوده است.
او به لحاظ این که نماز عصر را در زمان فضیلتش با فاصله زیاد از نماز ظهر به صورت جماعت در مسجد امام حسن عسکری ع (نزدیک به حدود هفتاد سال) برگزار می‌کرده است به “امام عصر” مشهور بود.
۳. مرحوم دکتر علیرضا فیض، استاد ممتاز دانشگاه تهران که تالیفاتی در فقه و اصول فقه دارند.
ه. فرزندان آیت‌الله شیخ مهدی فیض که دارای سمت‌های اداری و اجتماعی تاثیرگذار بوده‌اند. از جمله دو تن از آنان که یکی وکیل دادگستری و دیگری پزشک است.
بدین ترتیب خاندان فیض در تیره قمی خود حدود دو قرن خدمات علمی مستمر داشته‌اند.
این ویژگی این امور را ایجاب می‌کند:
۱. تکریم و قدردانی از خدمات علمی و مذهبی این خاندان بزرگ که قاعدتا به عهده مجامع علمی مرتبط است.
۲. معرفی این خاندان علمی به جامعه فرهنگی کشور.
۳. چاپ آثار این خاندان که به صورت نسخ خطی باقی مانده است.
این را هم باید گفت که میرزا علی‌اکبر فیض (ادیب قم در دوره ناصری) در دو تحریر به تفصیل خاندان خود را معرفی کرده است. از این دو تحریر، یک تحریر به چاپ رسیده است.
ثبت بیت
تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد تمام ورثه (حدود چهارده نفر) با ثبت اثر موافق نبوده‌اند. هرچند ثبت اثر تاریخی مذکور کاری بس پسندیده است، ولی باید تمهیداتی اتخاذ شود که ورثه از ثبت اثر احساس غبن نکنند و این امر به عهده دستگاه‌های مرتبط است تا رضایت آنان را حاصل کنند.
سخن آخر اینکه خانه فیض از دو جنبه واجد اهمیت است:
۱. کالبد و ویژگی‌های معمارانه. مساحت بیت حدود ۱۴۰۰ متر مربع و دارای بیرونی و اندرونی است. در خصوص این ویژگی‌ها پژوهشگران علاقه‌مند باید به تحقیق بپردازند.
۲. تاریخ اجتماعی و شفاهی ارزشمندی از جمله مراسم روضه‌خوانی و دعا با قدمتی در حدود یک قرن که ثبت آن همت پژوهشگری علاقه‌مند را می‌طلبد.
امیدواریم تدبیری اتخاذ شود که این خانه با این پیشینه ارزشمند، فعال باقی بماند و از آن جهت امور مذهبی و علمی و فرهنگی استفاده شود.
النهایه نگارنده این سطور در یکی از شماره‌های اخیر مجله عمران‌نامه به اندازه دانشش مطلبی در وصف این خانه تاریخی نگاشته است.
