میرزا خلیل الله (شاه خلیل) بن میرزا ابوالحسن، از سادات کَهَک قم و رهبر طایفه ی اسماعیلیان نزاریه به نام سلسله ی عطاءاللّهی بود، او مدتی حاکم کرمان شد و سپس در محلات، قم و یزد، سکنی گزید و در سال (1232 ه -. ق / 1816 م) در یزد مقتول گشت. او از آن جا که از سادات حسینی بود و به واسطه ی ریاست بر اسماعیلیه در ایران و هندوستان اعتباری داشت. «به حکم اعلی حضرت همایونی، اهالی یزد را سیاستی به سزا نمودند و آقا خان ولد اکبر میرزا خلیل الله به شرف مصاهرت پادشاهی و حکومت قم و کاشان نایل آمد».
میر محمّد حسن حسینی، معروف به آقاخان محلاّتی، پس از مرگ پدر در حالی که دوازده سال بیش تر نداشت، به همراه مادرش به قم آمد. چون املاکشان در محلات تصرّف شده بود و زندگی بر آن ها سخت می گذشت تا این که آنان نزد شاه، دادخواهی کردند و به دستور او اموالش بازگردانده شد و شاه، یکی از دختران خود را نیز به عقد آقاخان درآورد. هنگامی که شاه در اواخر عمر خود برای بازدید از طلاکاری ایوان طلای حرم حضرت معصومه علیها السلام راهی قم شد، آقاخان را نیز با خود آورد و او را به حکومت قم و محلّات گماشت.
با روی کار آمدن محمّد شاه قاجار، گرچه قم، امن و آرام بود، ولی کرمان به کانون آشوب تبدیل شده بود، در این هنگام، آقاخان را به کرمان فرستادند تا شورش کرمان را خوابانده و در صورت پیروزی، او را به موهبتی سرافراز کنند. امّا پس از پیروزی در خواباندن فتنه، میرزا آقاسی، او را به جهانگیری و قدرت طلبی متّهم کرد و مغضوب دربار محمّد شاه قاجار شد. و به جرم قدرت طلبی، مدت چهارده ماه در قلعه ی بم در محاصره بود و سپس، هشت ماه در کرمان زندانی شد. بعد هم که از تحصّن در شاه عبدالعظیم نتیجه ای به دست نیاورد، به منطقه ی ییلاقی وشنوه در نزدیکی قم رفت، و از آنجا به محلّات رفت تا این که در سال (1257 ه -. ق) افراد حکومتی قصد بازداشت او کردند. وی از دست نیروهای محمّد شاه گریخت و پس از چند سال اقامت در قندهار، در سال (1262 ه -. ق) به هندوستان رفت. ساکن بمبئی شد، عقاید و آداب اسماعیلیه را در آنجا رواج داد. فرزندان او هنوز هم در هند هستند و با عنوان آقاخان دوم و سوم و… سلسله دار فرقه ی اسماعیلیه می باشند.
منبع:کتاب قم از ابتدای دوره قاجاریه تا مشروطه
به نقل از:
تاریخ منتظم، ج 3، ص 1547.
مرآه البلدان، ج 1، ص 927-929.
