گنجینۀ سبز

اگر از میدان آسایشگاه قم به طرف جاده‌ای که در قدیم موسوم به جاده سراجه بود و هم اکنون جاده قنوات نامیده می‌شود، حرکت کنیم، در ابتدای مسیر به باغ بزرگی برخورد می‌کنیم که موسوم به باغ زمانزاده است. چیزی که بیشتر از همه جلب توجه می‌کند درختان کاج پُرسال و زیبایی است که در امتداد هم و در طول جاده فعلی کاشته شده و دیوار سبز بلندی را تشکیل داده‌اند. جز آن، دیوار باغ به صورت چینه‌ای گِلی است؛ چیزی که کم‌کم از پیرامون باغ‌های سنتی در حال حذف شدن است. هر بینندۀ علاقه‌مند بر باغبانی که این درختان را کاشته است، بی‌اختیار هزاران آفرین و درود می‌گوید. ما این مجموعه را گنجینۀ سبز/دست‌آورد سبز/فضای سبزینه می‌نامیم. این گنجینه همچون عروسی با جمال است که بر رویش زخمی افتاده و دستش دچار آسیب شده است. این باغ دارای آب انبار نیز بوده است. چون باغ‌ها قدیم قم تقریباً از بین رفته است و ما نمونه‌ای از باغ سنتی نداریم که به همان شکل قدیم حفظ شده باشد تا بتوان به نسل‌های آینده انتقال داد. احتمالا آنها دیگر کوچه باغی را – طبق اظهار مرحوم استاد باستانی پاریزی گویا کوچه باغ متداول در قم و نیشابور باشد – نیز نخواهند دید. بنابراین متناسب با موضوع و به اختصار موارد ذیل را متذکر می‌شویم:
۱ این باغ از مساحت قابل توجهی – بالغ بر چند هکتار – برخوردار است.
۲ نمونه‌ای است که می‌توان آن را حفظ و تقویت کرد.
۳ در اطراف باغ، ما فضای سبز نداریم. به عبارتی می‌توان آن را جنتی/بهشتی در میان برهوت/بیابان تلقی و اعتبار کرد.
۴ دیوار این باغ – جز در قسمت کوچکی – به صورت چینۀ گِلی است که تقریباً در باغ‌ها قم از بین رفته است.
آسیب‌ها
۱ با توسعۀ شهر امکان از بین رفتن کل مجموعه وجود دارد کما این‌که در مورد دیگر باغ‌ها این اتفاق افتاده است.
۲ خشک شدن تدریجی و موضعی. در عکس‌ها نیز خشک شدن پاره‌ای از درختان کاج دیده می شود.
۳ دیوار چینه‌ای گِلی درپاره‌ای جاها تخریب و به صورت نامتجانس ترمیم شده است.
۴ درب و سر درب باغ متناسب با مجموعه نیست.
۵ عدم رعایت حریم جاده جدید از حریم باغ.
پیشنهادها
۱ تملک باغ به دست دولت یا شهرداری به صورت توافقی و با اخذ رضایت مالک/مالکان. نتایج این پینشهاد می‌تواند موارد زیر باشد:
الف. حفظ آن به عنوان نمونه از باغداری سنتی با ترمیم چینه‌های گِلی و سر درب آن.
ب. منظور نمودن آن به عنوان باغ ملی گیاه‌شناسی قم و انجام پژوهش‌های علمی – کشاورزی در آن.
ج. انتخاب آن به عنوان یکی از مکان‌های گردشگری قم و معرفی آن به بازدیدکنندگان از قم.
د. ایجاد فرهنگسرایی معظم در کنار مجموعه؛ بدون از بین بردن درختان.
۲٫ کمک به مالکان جهت تشویق و ترغیب به حفظ باغ. به این صورت که با اعطای تسهیلات بانکی و معافیت‌های مالیاتی به عنوان باغ پذیرایی/باغ تالار/ باغ ورزش/ باغ آموزشگاه/ باغ اردو و مانند آنها مورد استفاده قرار گیرد؛ به شرط حفظ باغ و نگهداری شایسته و بایسته از آن.
ضمناً از نظرات دانشوران و علاقه‌مندان استقبال می‌کنیم.
سیدمحسن محسنی
محمدعلی استادعلی