فرمان مظفرالدین شاه در خصوص منصب کفشداریِ مخصوص آستان مقدس قم

عکسی رنگی از فرمان مظفرالدین شاه قاجار در خصوص انتصاب حشمت الدوله به منصب مخصوص کفشداری آستان مقدس قم در کتاب «بررسی آرایه‌های اسناد» گذاشته شده است. چون این‌گونه اسناد ارزش تاریخی دارند، نگارنده به منظور بهره‌وری پژوهشگران – با مقداری زحمت – مبادرت به خواندن آن از روی نسخۀ کاغذی کرد. امیدواریم با دستیابی به اسناد دیگر، برگ و برگ‌های دیگری بر تاریخ آستانۀ مقدسۀ قم افزوده شود.
منصب کفشداری از زمره مشاغل قدیمی آستانۀ مقدسه بوده است. این منصب گویا به لحاظ منافعش (تربت پاکان،1/338 و341) خواستاران زیادی داشته است. متن تعدادی از اسناد مربوط به منصب کفشداری را دکتر مدرسی طباطبایی خوانده است. (تربت پاکان، مدرسی طباطبایی، 1/339 – 342)
عبدالله میرزا حشمت الدوله که این حکم برای او صادر شده فرزند عبدالله میرزا/خان و او پسر بیست وششم عباس میرزا، ولیعهدِ زمان فتحعلی شاه قاجار است. علت همنامی او را با پدرش این‌گونه می‌گویند که در آغاز تولد، نامش ابراهیم بود. پس از مرگ پدرش در جوانی نام او را برحسب امر ناصرالدین شاه بر فرزند گذاشتند. وی مدتی حکومت استرآباد را داشت. در متن‌های تاریخی از حشمت الدوله به عنوان فردی متعدی و زورگو یاد شده است. (سایت مشاهیر و فرهیختگان با مقداری تصرف)
این سند نخستین بار است که خوانده می شود.

متن سند:
«الحمدالله الذی اقرب من دعی و اسرع من اجاب (1) والصلوه علی محمد و اولاده الاخیار الاطیاب الانجاب. و بعد چون مفاد آیۀ کریمۀ والذین جاهداو فینا لنهدینهم سبلنا (2) و لئن شکرتم لازیدنکم (3) هر یک از بندگان که طریقۀ عبادت حضرت پروردگار را به قدم مجاهدت پیمایند و پیروی خاندان رسالت را با خلوص عقیدت نمایند بر رای عصمت آرای این خاندان است که اسباب مفاخرت دنیا و آخرت او را مهیا فرمایند. از جمله خانزاد مخصوص پاک فطرت غلام‌زادۀ رسول اکرم و ائمه اطهار عبدالله بن عبدالله ابن‌عباس میرزای ولیعهد دولت علیه ایران ملقب به حشمت الدوله که از بدو عمر جان نثار محب اجداد طاهرینم صلواه الله علیهم اجمعین بود، از واقفان عتبۀ عرش مرتبه استدعای جاروب کشی که تالی حور و ملک است نموده و از آنجا که هر یک از بندگان را در فیض بهره و نصیبی مقرر است به واسطه نیکی عقیدت و پاکی [طویت ؟] استدعای نواب مستطاب معظم الیه به شرف قبول مقرون و مفتخر [؟] بین اماثل و اقران شد. مقرر آن که حاجب آستان غلمان پاسبان متولی‌باشی و نواب مستطاب اشرف والا حشمه الدوله را به منصب [نبیل؟] کفشداری مخصوص این آستان منصوب دانسته قدغن نمایند عمال خُجسته اعمال معزی الیه را به شرف خدمت جبرئیل [جزیل؟] مرتبت کفشداری مشرف شناخته امتیاز مرتبه و مقام او را منظور داشته کتاب سعادت اکتساب شرح منشور مبارک را ثبت و ضبط نموده در عهده شناسند. تحریرا شهر رمضان المبارک 1320»
(بررسی آرایه‌های اسناد: بر اساس فرامین و احکام دوره قاجار”، ندا رسولی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1397، ص 194)
1. عبارتی از دعای عرفه.
2. قسمتی از آیه 69 سوره عنکبوت.
3. قسمتی از آیه 7 سوره ابراهیم.
سید‌محسن محسنی
بنیاد قم پژوهی