قم از نگاه بانو ماری کلودپوتی معروف به لابرولاندیر

ماری کلودپوتی معروف به لابرولاندیر زیبا از زنان ماجراجو و اسرارآمیز تاریخ فرانسه، در دوران لوئی چهاردهم است.
این زن افسونگر و افسانه‌ساز، در پاریس قمارخانه پر آوازه‌ای داشت که محل تجمع و تفریح رجال و اشخاص سرشناس آن روز فرانسه بود. او نخستین زن پر جرأت اروپایی است که با شنیدن وصف زیبایی‌های افسانه آمیز مشرق زمین و دیدنی‌های شگفت انگیز ایران دوران صفوی، ناگهان تصمیم می گیرد یا مأمویت می یابد که از کار خود دست بکشد و دارایی خود را بفروشد و به همراه هیأتی مرکب از: لوئی روبن، ژاک روسو، ژاک فابر و چند نفر دیگر جهت انجام یک مأموریت به ظاهر تجاری عازم ایران شود.
این هیأت که در پی عقد قرارداد بازرگانی با شاه سلطان حسین صفوی برآمده، به جهت وجود مشکلاتی از قبیل کارشکنی دولت عثمانی رقیب نیرومند همجوار ایران، به آسانی نتوانست به اهداف خود برسد.
به هر حال، شرح رویدادهای سفر این ایرانگردان فرانسوی گر چه نخست توسط لوئی روبن که خود از اعضای هیأت بود به قلم آمده بود، اما دیری نپایید که نوشته او مفقود شد و از دست رس دور گردید.
حدود دو سال بعد ایرن گرس نویسنده یونانی الاصل و معاصر فرانسوی با بهره گیری از اسناد معتبر، این نقیصه را جبران کرد و با کند و کاو در اسناد و منابع معتبر، شرحی از این سفر به ویژه مشاهدات خانم ماری کلودپوتی ارائه کرد.
این کتاب که بخش عمده آن مربوط به ایران می شود، گر چه با استناد به مدارک موجود در آرشیو وزارت امور خارجه دولت فرانسه یا بایگانی‌ها و موزه‌ها و نوشته‌های جهانگردان دیگر تهیه و تنظیم شده است و حاوی آگاهی‌های جغرافیایی و تاریخی ارجمندی است، اما برای ایجاد کشش بیشتر و شیرینی سخن، گاه متوسّل به مبالغه شده است و به همین جهت نیز مؤلف از جابه جا کردن رویدادها و افزودن شاخ و برگ‌ها پرهیزی نداشته است.
مؤلف کتاب با بهره گیری از گزارش‌های جهانگردان اروپایی، به ترسیم تصویری از شهرهای تبریز و کاشان و اصفهان و قم می‌پردازد و درباره قم می نویسد:
مقبره فاطمه معصومه علیهاالسلام
شهر قم در کنار رود نارنار و در مجاورت کوهستان قهرود در ارتفاع 1064 متری از سطح دریا واقع است. این شهر در سال 203 میلادی بنا شده و جسد فاطمه معصومه علیهاالسلام در خاک آن مدفون است. این مقبره زیارتگاه عموم شیعیان، یعنی پیروان حضرت علی و همسرش حضرت فاطمه است.
لابرولاندیر در قم، تماشای این مرقد مقدس را که گنبد آن با پوشش طلایی سر به فلک افراشته بود و در زیر تابش آفتاب، در متن آسمان آبی، تلألؤ خیره کننده ای داشت، از دست نداد.
جلو‌خان این بارگاه را چند ستون ظریف، استوار نگه می دارد. مناره های اطراف آن فوق‌العاده تماشایی است. این گنبد و بارگاه علاوه بر جنبه تقدس، از دور راهنمای خوبی برای مسافران است و هر کس می‌تواند از فاصله بیست فرسنگی آن را ببیند.
مرکز تجمع و ملاقات بازرگانان
ماری، از شهر قم خوشش آمد و در کوچه های پر پیچ و خم و خرم و در بازار پر از رفت و آمد آن گردشی کرد و با آدم‌های عجیب و غریب که لباس‌های گوناگونی داشتند و بعضی خوش لباس و عده ای ژنده پوش بودند، مواجه گردید. لباس بعضی از آنان تنها بالا پوش کهنه یا پوستین پاره ای بود؛ اما در عوض بعضیها هم لباس‌های فاخری پوشیده بودند که حتی به طلا و مروارید هم آراسته بود.
قم در آن زمان، مرکز تجارتی مهمی به شمار می رفت و بازرگانانی از سرتاسر آسیا در این شهر با هم ملاقات و معامله می‌کردند. به این خاطر، انواع و اقسام آدمها از چهار گوشه جهان؛ تازیانی که برنس به خود پیچیده بودند، هندی‌هایی که رنگ مسی و چینی‌هایی که چشم‌های گربه ای داشتند، همچنین از مردم قسمت‌های شمالی، روس‌ها، ترک‌ها و رومی‌ها را در این شهر می‌شد دید. خلاصه، قم مرکز تجمع مخلوطی از نژادها و قوم‌هایی است که هر کدام به زبان خاص خود صحبت می کردند و کسی زبان آنها را نمی‌فهمید، مگر آنکه سخن درباره چانه زدن برسر قیمت کالایی بوده باشد.(1)
از اشتباهات مؤلف کتاب این است که مطالب غلط جهانگردان دیگر را جایگزین مشاهدات ماری کلود پوتی کرده است. از این رو، همانند یکی از جهانگردان پیشین، حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام را همسر علی علیه السلام و دخت پیامبر صلی الله علیه و آله خوانده است و نتوانسته او را از حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام بازشناسد.
1. این مطلب را نویسنده با استناد به اسناد بایگانی وزارت امور خارجه نوشته است.
منبع: کتاب قم از نگاه بیگانگان