نام رودخانۀ گذرنده از قم

در این یادداشت‌های کوتاه، شماری از نوشته‌های نگارنده در بارۀ موضوعات گوناگون مرتبط با قم ،که فراهم آمده از حدود چهار دهه پیش است، با عنوان کلی «قم نبشته‌ها» در کانال بنیاد قم‌پژوهی تقدیم علاقه‌مندان به این موضوعات می‌شود.
به قسمتی از رودخانه‌ای که از میان شهر قم می‌گذرد و این شهر را به دو قسمت تقسیم می‌کند، در دوران اخیر به خطا «قمرود» گفته می‌شود. حال آن‌که این رودخانه از نام‌های تاریخی برخوردار بوده است. افضل الملک کرمانی -از نویسندگان پر اثر دوره قاجار- چنین می‌گوید: «آب این رودخانه در هرجا گویا اسم مخصوص دارد. در قم معروف به «اناربار» است و جهت آن است که هنگام طغیان آب این رودخانه در قم وقتی می‌شود که گل‌های انار به بار آمده است؛ چون هوای قم گرم است در بهار، گل انار آن‌جا زود به دست می‌آید و همان اوقات زمان طغیان آب رودخانه‌ها است. لهذا این رودخانه در قم معروف به «اناربار» است و در سایر امکنه اسامی این رودخانه از این قرار است: گل‌افشان، لعل‌ور، لعل‌بار، قدیم رود.» (تاریخ و جغرافیای قم، چاپ مدرسی طباطبایی، ص ۷۵)
«تاریخ قم» یا درست‌تر«کتاب قم» که در سال ۳۷۸ قمری به عربی تالیف شده و در ۸۰۵ – ۸۰۶ قمری به فارسی ترجمه گردیده است، به تصریح چنین بیان می‌دارد: «به زبان فارسی آن را رود گلفشان خوانده‌اند.» (تاریخ قم ،تصحیح انصاری، چاپ کتابخانه مرعشی، ص۱۵۱)
هنگامی‌که چنین سند معتبر و کهن هزار و اندی ساله در اختیار داریم، صواب و اولی آن است که از این نام زیبا و درست تاریخی استفاده کنیم که گفته‌اند: الاسماء تنزل من السّماء. قابل توجه دستگاه‌های دولتی و عمومی به‌خصوص شهرداری و وزارت نیرو و رسانه‌ها به‌ویژه صدا و سیما که لازم است در یادکرد از این رودخانه، از نام تاریخی و صحیح آن استفاده نمایند تا این خطای پیش آمده در سال‌های اخیر اصلاح گردد.
شایان ذکر است که «قمرود»، به قسمت انتهایی این رودخانه و از روستای «البرز» تا حوزۀ آبریز آن -دریاچه نمک، دشت مسیله و حوض سلطان – گفته می‌شود.
سید‌محسن محسنی
بنیاد قم پژوهی