کاروانسرا سنگی

کاروانسراها در قرون متمادی نقش مجتمع‌های رفاهی کنار جاده‌ای کنونی را ایفا می‌کرده‌اند. یکی از این کاروانسراها موسوم به «کاروانسرا سنگی» است. که در مجاورت جاده کهن قم /آوه/ ساوه قرار داشته و با نشانی‌های امروزی در حدود کیلومتر پانزده جاده قم – جعفریه در مرتع ملی موسوم به «کاروانسرا سنگی و زنگار» واقع شده است. در محل کاروانسرا، میراث فرهنگی تابلویی نصب کرده که نام اثر را «کاروانسرای سنگی کوه نمک» و قدمت آن را به دوره سلجوقی منسوب نموده است.
مصالح کاروانسرا را بیشتر سنگ وگل تشکیل می‌دهد. اندک آجرکاری نیز در قسمت‌های داخلی مشاهده می‌شود که ظاهرا به منظور تزیین همین قسمت‌ها بوده است. طرح بنا مربع شکل چهار ایوانی با حیاط مرکزی است که حجره ها در دور تا دور حیاط قرار گرفته‌اند. ایوان‌ها در روبروی یکدیگر محور بندی شده‌اند و جهت رعایت تقارن در ضلع جنوبی و شمالی هر کدام هشت حجره و در اضلاع شرقی و غربی هر کدام شش حجره – بدون احتساب ایوان‌ها – پیش‌بینی شده است.
از آثار برجای مانده، چاه پر شده و بسیار قدیمی است که در نزدیکی ایوان ضلع جنوبی وجود دارد و همینطور چاه خشک و بدون آب وسط محوطه مشاهده می‌شود. در مورد استحکام و صلابت کاروانسرا قابل ذکر است دیوار کاروانسرا در قسمت‌هایی اخیرا نوسازی شده است، لکن قسمتی از دیواره ضلع غربی ترک عمیقی برداشته و بناهای داخل محوطه در برخی حجره‌ها کاملا تخریب و باقی مانده‌‌ها نیز به شدت نیازمند حفظ و نگهداری است.
اداره میراث فرهنگی استان قم هرچند تعمیراتی در سنوات اخیر معمول داشته است، لیکن این امر کافی نبوده و این بنا نیازمند مراقبت و تعمیراتی بیشتر است. در جاده‌سازی‌های اخیر نیز حریم این اثر تاریخی طبق معمول رعایت نگردیده است که در عکس دیده می‌شود. امید واریم در حفظ و نگهداری و مرمت این اثر بین راهی همت و کوشش بیشتری مصروف گردد و وزارت راه و شهرسازی نیز حریم آثار باستانی را رعایت کند.

🔹نویسنده و عکاس: حمید صادقی