✍️ حسین صادقی
به نوشته حسن بن محمد قمی مردم ابرشتجان قم پس از پیروزی سرداری کوفی به نام احــوص اشعری بر دیلمیان در سدهٔ نخست هجری، بر سر او درهم و زعفران ریختند. همچنین او به استناد کتابی کهن به مقدار خراج زعفران و زمین زعفرانی اشاره کرده است ص ۳۰۰-۳۰۱، ۷۰۷). محمد بن احمد مقدسی قم را شهری بزرگ با زعفران بسیار معرفی کرده است (ص ۳۹۶). ابن عبد ربه اندلسی (۲۴۶ – ۳۲۸ق) نیز از زعفران قم یاد کرده است ج ۶، ص ۲۷۰). در حدودالعالم هم به کاشت زعفران در قم اشاره شده است (ص ۱۴۲).
ثعالبی در کتاب لطائف المعارف به مناظره ای بین ابودلف و کسی دیگر اشاره کرده است که در آن ابودلف محصولات مرغوب و مشهور شهرهای اسلامی در آن زمان را بر می شمرد و در این میان از زعفران قم یاد میکند. او همچنین عسل موصل را در خوبی با زعفران قم و شکر اهواز مقایسه کرده است (ص ۲۷۲ – ۲۷۶). ثعالبی در یکی دیگر از آثارش به نام ثمار القلوب فى المضاف و المنسوب هم به برتری زعفران قم بر دیگر انواع تأکید کرده است (ص .(۵۴۸) در متن پهلوی خسرو خواتــان قـبــادان و ریذک که اونوالا آن را ترجمه کرده اشاره ای به زعفران نشده است اما در ترجمه عربــی ایــن مـتـن در کتاب تاریخ ثعالبی، ریذک در پاسخ به سؤال خسر و درباره چگونگی بوی بهشت، به بوی زعفران قمی و بونی به همراه مواد خوشبوی دیگر اشاره کرده است (۱۳۶۸ب، ج۱، ص ۴۵۱). ابوریحان بیرونی بهترین زعفران را زعفرانی که کلاله اش قرمز باشد دانسته و پس از آن انواع زردج (معرب زرد زرد)، زعفران قم، جی اصفهان هر دو از انواع زعفران (اصفهانی و ری را در ترتیب کیفیت قرار داده است (ص ۳۱۲). همچنین به گزارش پیگولوسکایا و همکاران در سده های ۴ و ۵ هجری، گیاه زعفران در قم کشت می شده است (ص ۲۳۸) رشیدالدین فضل الله همدانی در کتابش آورده است: “بهترین زعفران، از آن
ولایت قهستان، از آن بیرجند بود و بعد از آن ولایت قم” (۱۳۶۸، ص ۲۰۳).
ابوالقاسم عبدالله بن علی کاشانی نیز “جاست” را از اعمال” قم و کاشان برشمرده و به توصیف نیکویی زعفران آن پرداخته است (ص ۲۶۵). برخی منابع تاریخی به رویش گونه های خودروی زعفران
در قم اشاره کرده اند اعتمادالسلطنه در خاطرات خود به رویش لاله های سفید شش پر معطر” در کوه گرد، مشرف به رودشور اشاره کرده است که شاید همان زعفران وحشی باشد.
