شهرهای ایران، در گذر زمان، از هویت و اصالت خود فاصله گرفته‌اند. فضاهای شهری، که روزی محل تعاملات اجتماعی و تجلی فرهنگ و هویت بودند، به مکان‌هایی بی‌روح و مردم‌گریز تبدیل شده‌اند. شهر قم نیز از این قاعده مستثنی نیست. این شهر با سابقه‌ای دیرینه و هویتی غنی، در حال حاضر با چالش‌های متعددی در زمینه فضای شهری روبروست.
چالش‌ها:
بی‌توجهی به ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی و هویتی: فضاهای شهری قم، تناسبی با فرهنگ و هویت ساکنین خود ندارند. غلبه نگاه ماشینی و مدرن به شهرسازی و معماری، و بی‌توجهی به ارزش‌های سنتی و مذهبی، سبب ایجاد فضاهایی شده که با نیازهای انسانی و روحیات شهروندان قمی همخوانی ندارد.
کیفیت پایین محیطی: آلودگی هوا و صوتی، کمبود فضای سبز، نامناسب بودن مبلمان شهری، و عدم وجود امکانات رفاهی مناسب، از جمله مشکلاتی هستند که کیفیت محیطی در فضاهای شهری قم را به شدت پایین آورده‌اند.
تمرکز بر سرعت و کارایی: در طراحی فضاهای شهری قم، بیش از حد بر سرعت و کارایی تأکید شده است. این امر، منجر به نادیده‌گیری نیازهای عاطفی و اجتماعی انسان، و خلق فضاهایی سرد و بی‌روح شده است.
ضعف در پیوندها و جا‌به‌جایی‌ها: پیوند و انسجام اجتماعی در فضاهای شهری قم ضعیف است. عدم وجود فضاهای عمومی مناسب برای تعاملات اجتماعی، و همچنین غلبه استفاده از خودرو شخصی بر وسایل نقلیه عمومی از جمله عواملی هستند که به این مشکل دامن می‌زنند.
راهکارها:
بازگشت به هویت و فرهنگ: احیای ارزش‌های سنتی و مذهبی در طراحی و برنامه‌ریزی فضاهای شهری قم، ضروری است. استفاده از عناصر و نمادهای فرهنگی، و همچنین توجه به معماری ایرانی-اسلامی، می‌تواند به ایجاد فضایی متناسب با هویت شهر قم کمک کند.
ارتقای کیفیت محیطی: برای ارتقای کیفیت محیطی در فضاهای شهری قم، باید اقداماتی مانند کاهش آلودگی هوا و صوتی، افزایش فضای سبز، بهبود مبلمان شهری، و ایجاد امکانات رفاهی مناسب انجام شود.
ایجاد فضاهای عمومی: ایجاد فضاهای عمومی جذاب و پویا، می‌تواند به تقویت پیوندها و انسجام اجتماعی در شهر قم کمک کند. این فضاها باید به گونه‌ای طراحی شوند که امکان تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های فرهنگی را برای شهروندان فراهم کنند.
ترویج حمل و نقل پایدار: ترویج استفاده از حمل و نقل عمومی، و همچنین ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی، می‌تواند به کاهش ترافیک و آلودگی هوا در شهر قم کمک کند.
نتیجه‌گیری:
شهر قم، با وجود پیشینه و هویت غنی، در حال حاضر با چالش‌های متعددی در زمینه فضای شهری روبروست. برای حل این مشکلات، لازم است رویکردی جامع و مبتنی بر نیازهای انسانی و هویت شهروندان قمی اتخاذ شود. با بازگشت به هویت و فرهنگ، ارتقای کیفیت محیطی، ایجاد فضاهای عمومی جذاب، و ترویج حمل و نقل پایدار، می‌توان شهر قم را به فضایی دلنشین و متناسب با نیازهای ساکنین آن تبدیل کرد.
مهیار موسوی
نوزدهم اسفند
